TERUGBLIK BEZINNING MET PAUL VAN TONGEREN 18 JANUARI 2023

Een stortvloed van belangstellenden vulde de pastoriezaal van H.Jacobus woensdag 18 januari jl. Na de ingetogen gebedsviering in de kerk vanwege de Gebedsweek voor de Eenheid, werd in de pastorie ruimte gemaakt voor het gesprek met Paul van Tongeren. Bijna veertig mensen kwamen naar hem luisteren en gingen in gesprek.

Drie woorden werd door de Denker des Vaderlands toegelicht.

Excuses

Deze worden niet aangeboden maar gevraagd. Het lijkt taalkundig, maar het maakt ook duidelijk dat iemand die excuses vraagt en dan eventueel verontschuldigd wordt, afhankelijk is van de ander. Juist die relatie en die afhankelijkheid kan helend werken. Degene die excuses vraagt beseft dat er fouten gemaakt zijn en geeft aan dat hij/zij wil dat de relatie hersteld wordt.

Aangegeven werd dat het belang van de excuses in het feit liggen dat de gevolgen van slavernij nog doorwerken in onze huidige samenleving. Echter, we moeten erkennen dat de wortels van racisme dieper gaan dan de geschiedenis van de slavernij. Het is een dieper menselijk probleem. Dus racisme staat aan de oorsprong van slavernij en dit is met het afschaffen van de slavernij en met het vragen van excuses niet opgelost.

Verantwoordelijkheid

Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen actieve, individuele verantwoordelijkheid en passieve, collectieve verantwoordelijkheid. Het eerste is aan de orde indien iemand zelf een fout heeft gemaakt en schade of een trauma heeft veroorzaakt. Dan draagt dit individu verantwoordelijkheid en kan indien nodig aangesproken worden op herstel van schade.

Het tweede is aan de orde wanneer een trauma of gekwetstheid deel is van een geschiedenis of van een gemeenschap. Bv in een familie kan iemand een fout hebben gemaakt. Een ander familielid kan zich daarvoor schamen. Hij/zij weet zich verbonden met degene die de fout gemaakt heeft, maar heeft geen directe invloed gehad op het handelen van die ander, maar de verbondenheid geeft wel reden tot schaamte. Dat kan ook fouten betreffen van een geloofsgemeenschap of een natie.

Over het woord ‘schuld’ werd ook na de inleiding nog doorgepraat: erfzonde is geen directe schuld, maar het deelhebben aan een algemeen tekort of gebrek van de mens. Dat is anders dan schuld voor eigen fouten.

Geschiedenis

Mensen zijn zoals Augustinus aangeeft tijdwezens: zij leven in het Nu met herinnering aan wat al gebeurd is en met verwachtingen over wat de toekomst zal kunnen brengen. Het Nu kan daar niet los van gemaakt worden. De geschiedenis kan niet worden uitgewist. Deze kan niet worden vergeten. Er zijn wel twee manieren van heilzaam herinneren:

Vrijgeven. Het verleden kan niet ongedaan gemaakt worden. Er kan wel een nieuwe mogelijkheid gegeven worden om een andere wending te geven; nieuwe interpretaties zijn mogelijk die mensen losmaken van een vaste uitleg. Vergeven krijgt dan de betekenis van vrijgeven in plaats van vergeten.

Uitbesteden. Het verdriet kan worden uitbesteed. Bijvoorbeeld bij een verlies ervaring rond een overleden wordt een graf opgericht met een herdenkingsmonument, of een andere plek van rouwen. Het voordeel is dat die plek bestemd is voor het rouwen zodat de rest van het leven niet meer gerouwd hoeft te worden. Het rouwen wordt als het ware uitbesteed aan het graf, Zo ook hebben kruisbeelden en kapelletjes langs de weg de functie dat ze ons herinneren dat daar gebeden wordt. Dan hoeft niet heel ons leven een gebed te zijn. Monumenten van onze collectieve herinneringen hebben de functie dat ze onze geschiedenis representeren. Die kan niet uitgewist worden. Het kunnen ook monumenten van onze collectieve schaamte worden voor hetgeen gebeurd is.

Aan het einde werd een vraag gesteld naar de vrijheid van de mens. Hoe verhoudt deze vrijheid zich tot de keuzes die we maken en die in de geloofsgemeenschap, de kerk, gevraagd worden en hoe verhoudt zich dat tot de wil van God, werd ook gevraagd. We zagen de Denker des Vaderlands nadenken en hij vroeg begrip voor zijn zoekende antwoord. Hij verteld dat momenteel in de filosofie over het concept autonomie van de mens wordt nagedacht. Daarbij wordt opgemerkt dat autonomie ook relatief is en gezien moet worden in relatie tot de ander.: relatieve autonomie.

Toen waren we weer bij het begin waarin opgemerkt werd dat het vragen van excuses en vergeving de mens afhankelijk maakt van de ander.

Dit verslag doet geen recht aan de rijkdom van de hele avond, maar het helpt ons wellicht om wat gedachten vast te houden.

Dank aan allen, ook in de geloofsgemeenschap van H. Jacobus, die dit hielpen organiseren. Dank aan Paul van Tongeren!

Ad van der Helm, voorzitter